JAPAN
ภาพยนตร์ “Your Name” และสัญลักษณ์แห่งสายสัมพันธ์
ภาพยนตร์อนิเมะ “Your Name (君の名は。)” ผลงานกำกับโดย ชินไค มาโคโตะ (新海誠) เข้าฉายในปี 2016 ได้สร้างปรากฏการณ์ไปทั่วโลก ด้วยเรื่องราวโรแมนติกเหนือกาลเวลา ระหว่างเด็กหนุ่มจากโตเกียว “ทาคิ (Taki)” และเด็กสาวจากหมู่บ้านชนบท “มิตสึฮะ (Mitsuha)” ที่ตื่นขึ้นมาในร่างของอีกฝ่ายโดยไม่รู้สาเหตุ และค่อย ๆ ค้นพบความจริงอันลึกลับที่ผูกโยงชะตากรรมของทั้งสองเข้าไว้ด้วยกัน
แม้ภาพยนตร์จะมีองค์ประกอบหลากหลาย ทั้งความโรแมนติก แฟนตาซี และวิทยาศาสตร์ แต่สิ่งหนึ่งที่โดดเด่นอย่างลึกซึ้งในเชิงวัฒนธรรมญี่ปุ่น คือ “คุจิคามิซาเกะ (口噛み酒)” เหล้าที่หมักด้วยการ “เคี้ยวข้าว” ของหญิงสาว เพื่อให้เอนไซม์ในน้ำลายช่วยย่อยแป้งในข้าวให้กลายเป็นน้ำตาล และหมักเป็นแอลกอฮอล์ในเวลาต่อมา
ฟังดูอาจแปลกสำหรับผู้ชมยุคใหม่ แต่ “คุจิคามิซาเกะ” ไม่ใช่สิ่งประหลาด หากเป็นหนึ่งในพิธีกรรมที่มีอยู่จริงในประวัติศาสตร์ญี่ปุ่น และในภาพยนตร์เรื่องนี้ มันกลับกลายเป็นสัญลักษณ์สำคัญของ “การเชื่อมโยงระหว่างมนุษย์กับสิ่งศักดิ์สิทธิ์” รวมถึง “สายใยของเวลา” ที่เป็นแก่นของเรื่องทั้งหมด
รากทางประวัติศาสตร์ของคุจิคามิซาเกะ
คำว่า “口噛み酒” แปลตรงตัวว่า “เหล้าที่เคี้ยวด้วยปาก”
ในอดีตของญี่ปุ่น ก่อนจะมีการพัฒนาเทคนิคหมักด้วยเชื้อราโคจิ (麹) แบบสมัยใหม่ ชาวบ้านโดยเฉพาะหญิงสาวพรหมจรรย์ในหมู่บ้านมักจะเคี้ยวข้าว ข้าวฟ่าง หรือมัน แล้วบ้วนใส่ภาชนะไว้ให้หมักตามธรรมชาติ จนกลายเป็นเหล้า
พิธีกรรมนี้มีจุดประสงค์ทางศาสนา ไม่ใช่เพียงเพื่อบริโภค แต่เป็น “การบูชาเทพเจ้า” โดยเชื่อว่า “น้ำลาย” เป็นส่วนหนึ่งของร่างกายมนุษย์ที่สื่อถึงพลังชีวิต การผสมของ “ข้าว” ซึ่งเป็นของศักดิ์สิทธิ์ที่เทพเจ้ามอบให้ กับ “น้ำลายของมนุษย์” จึงเป็นการเชื่อมโยงระหว่างโลกของคนกับโลกของเทพ เป็น “ของถวายที่เป็นตัวแทนแห่งชีวิตและความศักดิ์สิทธิ์”
คุจิคามิซาเกะจึงเป็นมากกว่าเหล้า มันคือสัญลักษณ์ของการเชื่อมต่อระหว่างมนุษย์ ธรรมชาติ และเทพเจ้า ซึ่งต่อมาในสมัยใหม่ พิธีนี้ค่อย ๆ เลือนหายไป เหลือเพียงบันทึกในเอกสารและตำนานพื้นบ้านเท่านั้น
“คุจิคามิซาเกะ” ในเรื่อง Your Name
ในภาพยนตร์ “Your Name” มิตสึฮะอาศัยอยู่ในหมู่บ้านอิตะโมริ (Itomori) ซึ่งมีศาลเจ้าประจำหมู่บ้านชื่อว่า ศาลเจ้า Miyamizu ที่เธอและครอบครัวทำหน้าที่เป็น “มิโกะ (巫女)” หรือหญิงบวชผู้รับใช้เทพเจ้าแห่งภูเขา
ในฉากหนึ่ง มิตสึฮะและน้องสาวทำพิธีบูชาเทพเจ้า โดยเคี้ยวข้าวและบ้วนใส่ภาชนะไม้ แล้วนำไปหมักจนกลายเป็นคุจิคามิซาเกะ เธอบอกว่า “เหล้านี้จะถูกนำไปถวายที่ศาลเจ้าในภูเขา” เป็นการแสดงถึงความศรัทธาและความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับธรรมชาติ
ต่อมา เหล้าคุจิคามิซาเกะขวดนี้กลายเป็น “ของสำคัญ” ในการเชื่อมโยงทาคิและมิตสึฮะเข้าหากัน เมื่อทาคิเดินทางไปยังหมู่บ้านของเธอที่หายสาบสูญไปในอดีต เขาได้ค้นพบศาลเจ้าที่เธอเคยกล่าวถึง และพบขวดคุจิคามิซาเกะที่เธอทำไว้ เขาดื่มมันเข้าไปเพื่อพยายาม “เชื่อมต่อจิตวิญญาณ” กับเธอ
นี่คือจุดที่ “คุจิคามิซาเกะ” กลายเป็น สัญลักษณ์แห่งการผูกพันเหนือกาลเวลา
การที่ทาคิดื่มเหล้าที่มิตสึฮะเคยทำด้วยน้ำลายของเธอเอง คือการรับเอา “ส่วนหนึ่งของตัวเธอ” เข้ามาในร่างกาย เหมือนเป็นการผสานจิตวิญญาณของทั้งสองเข้าด้วยกัน ผ่านสิ่งศักดิ์สิทธิ์และธรรมชาติ ซึ่งสะท้อนแนวคิดแบบญี่ปุ่นโบราณเรื่อง “มุสึบิ (結び)”
“มุสึบิ (結び)” แก่นแท้ของเรื่อง
ในเรื่อง คุณยายของมิตสึฮะได้พูดประโยคสำคัญไว้ว่า
“ทุกสิ่งในโลกนี้คือมุสึบิ การผูกพันและเชื่อมต่อกัน”
คำว่า “มุสึบิ” ในภาษาญี่ปุ่นมีความหมายหลายระดับ ตั้งแต่ “การผูก” “การสร้าง” ไปจนถึง “สายสัมพันธ์” ซึ่งครอบคลุมถึงทั้งกาลเวลาและชีวิต
– สายด้ายที่ร้อยต่อกัน = สัญลักษณ์ของโชคชะตา
– การถักเชือกในศาลเจ้า = สื่อถึงการเชื่อมมนุษย์กับเทพ
– การผูกเวลาปัจจุบันเข้ากับอดีต = การรักษาความทรงจำและวิญญาณ
“คุจิคามิซาเกะ” จึงเป็น มุสึบิที่จับต้องได้ มันรวม “ข้าว” (ของเทพ) เข้ากับ “น้ำลาย” (ของมนุษย์) และ “เวลา” (จากการหมัก) จนกลายเป็นของศักดิ์สิทธิ์ชิ้นเดียว ที่เชื่อมโลกทั้งสองเข้าด้วยกัน
เมื่อทาคิดื่มคุจิคามิซาเกะ เขาจึงสามารถย้อนจิตวิญญาณกลับไปในอดีต เพื่อพบมิตสึฮะก่อนที่ภัยพิบัติจะเกิดขึ้น ฉากนี้ไม่เพียงสะเทือนอารมณ์ในเชิงโรแมนติก แต่ยังลึกซึ้งในเชิงวัฒนธรรม เพราะมันแสดงถึงแนวคิดแบบชินโต (神道) ที่เชื่อว่า ทุกสิ่งมี “คามิ (神)” หรือวิญญาณ และการเชื่อมต่อกับสิ่งเหล่านั้นทำให้มนุษย์เข้าใจชีวิตได้มากขึ้น
เหล้า “ที่ไม่ใช่เพื่อเมา” แต่เพื่อ “ระลึกถึง”
ในมุมหนึ่ง “คุจิคามิซาเกะ” ใน Your Name ไม่ได้ถูกใช้เพื่อการดื่มสังสรรค์เหมือนเหล้าทั่วไป แต่เป็น เหล้าแห่งความทรงจำ (Memory Liquor)
มันคือสิ่งที่เก็บความรู้สึก ความตั้งใจ และความศักดิ์สิทธิ์ของมิตสึฮะไว้ทั้งหมด เป็นร่องรอยของตัวตนที่ไม่สูญหาย แม้เธอจะอยู่คนละช่วงเวลา
เมื่อทาคิดื่มเข้าไป ภาพอดีตของมิตสึฮะและหมู่บ้านที่หายไปปรากฏขึ้นราวกับเขาได้ “รำลึก” ผ่านร่างกายและจิตใจของเธอ การดื่มจึงกลายเป็นพิธีกรรมแห่งการรำลึกถึง “สิ่งที่สูญหายแต่ยังคงอยู่ในความทรงจำ”
นี่คือแนวคิดเดียวกับในศาสนาชินโต ที่พิธีบูชาต่าง ๆ มักมีการดื่ม “สาเก” เพื่อเชื่อมโยงกับเทพเจ้าและบรรพบุรุษ ไม่ใช่เพราะต้องการความมึนเมา แต่เพราะเป็นวิธีสื่อสารกับสิ่งศักดิ์สิทธิ์ผ่านรสชาติและกลิ่นของชีวิต
ความหมายเชิงสัญลักษณ์ที่ลึกกว่านั้น
หากมองในเชิงวรรณกรรม “คุจิคามิซาเกะ” ยังมีความหมายซ่อนอยู่ในระดับของ เพศและการเกิดใหม่
การที่มิตสึฮะเป็นผู้ทำเหล้านี้ด้วยร่างกายของตนเอง เปรียบได้กับ “การให้กำเนิด” สิ่งมีชีวิตใหม่ (เหล้า) ผ่านร่างของหญิงสาว — ซึ่งในวัฒนธรรมญี่ปุ่นดั้งเดิม หญิงสาวถือเป็นสื่อกลางระหว่างโลกมนุษย์กับเทพเจ้า (โดยเฉพาะมิโกะ) การที่ทาคิดื่มของเหล่านี้จึงเป็นการ “รับพลังชีวิต” ของเธอเข้าไป เปรียบเสมือนการเกิดใหม่ทางจิตวิญญาณ
นอกจากนี้ การหมักเหล้าก็เปรียบได้กับ “การรอเวลา” เหมือนความสัมพันธ์ของทั้งคู่ที่ต้องผ่านเวลายาวนานกว่าจะได้พบกันอีกครั้ง ทุกอย่างวนกลับมาที่แนวคิดของ “เวลา” และ “สายสัมพันธ์” ที่ไม่เคยขาดจากกัน
จากพิธีกรรมโบราณสู่สัญลักษณ์สากล
สิ่งที่ชินไค มาโคโตะทำได้อย่างงดงาม คือการนำ พิธีกรรมโบราณที่แทบจะสูญหายไปแล้ว อย่างคุจิคามิซาเกะ มาผสมผสานเข้ากับเรื่องราวรักเหนือกาลเวลา จนกลายเป็นสัญลักษณ์ร่วมสมัยที่ผู้ชมทั่วโลกสามารถเข้าใจได้
แม้ผู้ชมจะไม่รู้ว่าคุจิคามิซาเกะคืออะไร แต่ทุกคนสัมผัสได้ถึง “ความหมายของการส่งต่อบางสิ่งด้วยหัวใจ” ไม่ว่าจะผ่านเวลา ระยะทาง หรือแม้แต่ความตาย
“Your Name” จึงไม่ใช่เพียงภาพยนตร์รัก แต่มันคือบทกวีที่กล่าวถึง พลังแห่งความทรงจำ ความศรัทธา และการผูกพันที่ไม่สิ้นสุด ซึ่งสะท้อนผ่านของเหลวใส ๆ ในขวดไม้ไผ่เล็ก ๆ ที่ชื่อว่า “คุจิคามิซาเกะ”
“คุจิคามิซาเกะ” ในเรื่อง Your Name เป็นมากกว่าเพียงรายละเอียดเล็ก ๆ ของวัฒนธรรมญี่ปุ่น แต่มันคือ หัวใจของเรื่องทั้งหมด ที่รวบรวมแนวคิดหลักไว้ครบถ้วน
– การเชื่อมโยงระหว่างอดีต ปัจจุบัน และอนาคต
– ความสัมพันธ์ระหว่างมนุษย์กับเทพเจ้า
– การผูกพันของจิตวิญญาณระหว่างคนสองคนที่ไม่เคยพบกัน
ในตอนจบ แม้ทาคิและมิตสึฮะจะจำกันไม่ได้ในทันที แต่พวกเขากลับรู้สึกว่า “เคยผูกพันกันมาก่อน” นั่นคือผลลัพธ์ของสายสัมพันธ์ที่คงอยู่เหนือเวลา เหมือนรสของคุจิคามิซาเกะที่ยังคงอยู่ แม้เวลาจะหมุนผ่านไป และนี่คือเสน่ห์ของ “Your Name” เรื่องราวที่สอนให้เรารู้ว่า ความทรงจำอาจเลือนหาย แต่สายสัมพันธ์ที่แท้จริง… ไม่เคยจางไปเลย
ขอบคุณข้อมูลจาก
*______________________________________*
เดินทางญี่ปุ่นเมื่อไหร่แนะนำ Nihonsim และ Skyberry Pocket WiFi ใช้งานง่าย สะดวก ใช้อินเตอร์เน็ตได้ไม่จำกัดสบายใจตลอดทริป
